ESKE NOU DWE PÈ POLITIK CHILI A?

Pou anpil moun, chili vinn devni yon peyi kote ke gen anpil diskriminasyon kap fèt sou tout fòm akoz sistèm politik prezidan ki la a mete nan peyi a men gen moun ki fè konprann rasis la te gentan la men pèp chilyen an pat janm metel deyò paske yo konnen gen anpil moun ki tap konprann yo mal anpil. Nasyon ki plis sibi diskriminasyon an se moun po nwa yo men se yon pwoblèm ki la depi sou tan enperyalis yo, blan kolon yo ki te panse ke yo te pi siperyè ke moun nwa yo, yo bat yo lè yo pa obeyi ak lòd ke yo pase yo a ki vinn koz esklav yo te vinn mete tèt yo ansanm pou yo te ka pran libète yo nan men blan kolon yo apre tout imilyasyon ke yo te pran nan peryòd sila a. Akoz blan yo pa janm vle rekonèt ke moun po nwa yo gen menm dwa ak yo, sa vinn rann ke diskriminasyon an ap vale tèren nan mond lan. Rasis la gen yon pati ladanl tou ki rele zenofibi sa vle di ke moun ki pa renmen etranje lakay yo (Imigran).

 Annou tounen nan kesyon chili a, se yon peyi ki genyen 12 peryòd  nan listwa yo, ki gen plizyè etni ladanl sa vinn pèmèt ke nou jwenn gen yon pati nan peyi a se ras endijèn yo nou jwenn plis pafwa yo pa konsidere yo tankou chilyen nòmal ki konn sibi anpil diskriminasyon. Se youn nan pwen ki koz gouvènman chili a ak senatè li yo ap chèche jwenn opòtinite pou mete etranje yo deyò nan peyi a spesyalman ayisyen yo akoz ke nou pa reponn nan kesyon diplomasi a, gouvènman an jwenn yon sitwayen ayisyen ke li manipile, ki di konsa ke pèp la bezwen retounen nan peyi yo,  e yo menm di, sitwayen sa a gen pwoblèm ak gouvènman chili a e se li menm ki pran desizyon sa a nan non yon òganizasyon ke moun yo poko ka janm idantinfye .

Gouvènman an tou pwofite okazyon sila a ak yon plan degize ke yo rele PLAN IMANITÈ RETOUNEN (PLAN HUMANITARIO RETORNO) men pou kèk lòt sitwayen, jan li fèt la se yon souflèt pou kominote ayisyèn nan. Gen kèk òganizasyon ayisyèn ki te fè tande vwa yo apre anpil tan pwosesis la potko egzekite atravè yon lèt ke yo te adrese bay gouvènman an men malerezman pou yon  pakèt lòt moun, yo di konsa ke yo te pran twò ta e ki kote yo te ye lè yo te anonse sa a.  Apre ke gouvènman an te pèmèt vwayaj sitwayen  ki te enskri nan pwosesis la reyisi anpil lòt òganizasyon ta pral òganize yon manifestasyon kont sistèm politik ke prezidan an ap bat pou li mete nan peyi a, yo di konsa ke se travayè entènasyonal yo ye, yo pa delenkan, se te pawòl sa yo ke yo tap di nan manifestasyon an. Nou te jwenn drapo tout nasyon ki te nan chili nan manifestasyon sa a. Pa bliye tou te gen yon pakèt lòt revandikasyon ke manifestan yo te fè pase nan okazyon sa a kote ke yo tap mande jistis pou Johanne Florvil , yon jèn ayisyèn ki te mouri nan prizon chili akoz yo te rann kont se paske yo tap maltretel ak yon pakèt lòt moun ankò. Ki desizyon gouvènman an pran pou li rezoud pwoblèm sa a? Men jiskaprezan nou poko konnen kisa ke gouvènman an di apwopo de manifestasyon sa a.

Daprè yon etid ke yon òganizasyon ki rele CENEM (Centro National De Estudios De migración) nan peyi chili te fè, yo fè konprann ke genyen 86% ayisyen ki an difikilte pou jwenn travay nan peyi a daprè  Medardo Aguirre direktè antite sa a. Kounyè  a nou pral chèche idantifye pwoblèm yo poun konnen eske se yon peyi rasis li ye vre.

Daprè lwa konstitisyon peyi chili, lè yon moun rantre nan peyi a tankou touris, gen lwa ki bay opòtinite kew kapab rete nan peyi a siw vle. Kijan pwosesis sa a fèt? Nòmalman apre papye ke PDI baw la, ki di konbyen jou wap pase nan peyi a tankou touris, avan li ekspire, wap bezwen ale travay nan yon antrepriz, se yo menm kap baw yon kontra ki di konsa ke mwen rekonèt moun sa a lap travay avèk mwen e map aplike tout sa lwa peyi a di, apre sa ou pral depoze kontra sa a nan sèvis migrasyon. Sitwayen sa a dwe jwenn yon papye ki di konsa li gen pèmi travay e apati de sa tou, fòk antrepriz la peye asirans de sante pou sitwayen an si toutfwa li ta malad pou li ale lopital. Pafwa sa konn pa rive fèt e antrepriz la konn pa vle fèl oubyen nou kapab di se ak patwon wap travay la ki pa vle peyel pou ou. Se youn nan pwoblèm ke imigran ayisyen yo ap konfwonte nan peyi a paske patwon yo pa vle peye asirans sante pou yo, menm si yo malad, yo paka ale lopital pou yo pran swen.

 Men kesyon map poze, eske se pou tout imigran yo patwon sa yo fèl? Daprè tout rechèch ke mwen fè e ak moun ke mwen pale, mwen poko jwenn ka sa yo sof ke sitwayen sa a ta mande pou yo ba li tout kòb li. Youn nan grenn avantaj ke lòt imigran yo genyen ke ayisyen yo se paske yo konn pale lang lan tou, se sak fè ke yo pa ka fè yo nenpòt bagay nan travay. Eske se paske ayisyen yo pa pale espanyòl ki koz sa an reyalite?  Map di wi  lang la se yon baryè li ye pou yo  e daprè menm enstitisyon sa a, yo di konsa ke se 60.1%  ayisyen ki pa pale lang la e sa ki ka pale yo li pa fasil pou yo aji konsa avèk yo men sa pa vle di ke yo pa sibi zak diskriminasyon dirèk oubyen endirèk.

Daprè mwen menm, si chili pat yon peyi ki gen rasis ladanl kòman fè se plan retounen an yo bay resòtisan ayisyen yo? Mwen panse menm si sitwayen an te mande retounen moun yo, mwen panse ke gouvenman an bò kote pal yo te kapab itilize yon lòt mwayen pou yo te fè sa, pwiske gouvènman an konnen ke moun yo pap travay, yo te ka kreye yon plan danplwa sosyal pou yo yon fason pou yo te ka gen yon vi miyò pandan ke gouvènman an tap kreye yon travay stab pou yo. Sa ke mwen twouve dwòl nan peyi a se paske pafwa sitwayen ki genyen papye pèmi travay, lè li ale nan yon antrepriz, li ranpli tout fòm yo men kisa ki anpechel travay pandan setan ou konn wè yon lòt resòtisan yon lòt peyi pa menm gen papye pèmi travay la, antrepriz la aksepte anplwayel. Eske se paske li pi siperyè ke resòtisan ayisyen an? Sa se yon jès rasis li ye paske sitwayen ayisyen an ranpli tout fòm yo. E sitwayen ayisyen yo viktim anpil de bagay sa a e se sa ki koz anpil sitwayen ayisyen yo retounen nan plan ke gouvènman  an te bay la. Pafwa sa kap travay yo, patwon yo pa vle peye asirans sante pou yo e se ak menm papye sa yo pou yo fè tout lòt pwosesis pou yo ka rezide nan peyi a men sa ki gen ase kouraj yo, ki pran chemen lajistis pou yo, yo pa janm jwenn yon chans pou yo ta rankontre avèk yon avoka piblik ki pou ta defann yo e sak resi jwenn li an si ta gen yon bagay ki tonbe, avoka a pranl nan men yo depi anlè. Nan sans sa a map di wi fòk nou pè politik sa a men se pa rezon tou poun lage bay poun pa revandike dwa nou paske tout peyi nan mond lan gen koripsyon men fòk nou kapab goumen pou sa ke nou kwè paske pa gen anyen ki fasil nan mond lan e pa bliye se po nwa nou ye. Depiw wè ke wap viv nan yon peyi, wap viktim tout sòt de zak malonèt, ou pa vle retounen nan peyiw sof ke:

• ·        Ou aksepte pèdi tout dinitew antanke moun.
• ·        Ou prè pouw goumen pou saw kwè.
• ·        Oubyen ou aksepte viv tankou bèt.

Konsèy

Mwen menm sa ke map konseye nou, lè ke nou twouve nou nan yon sitiyasyon konsa, se pa rete chita gade ap plenyen, fòk nou gen ase kouraj poun denonse patwon sa yo paske se nou menm kap peyel demen paske se imigran ke nou ye nan peyi a, fòk nou pale pou yo konnen  nan ki sitiyasyon ke nap viv kòman patwon yo ap eksplwate kouraj nou, kòman yap fè nou abi. Kòman nou kapab fè denonsyasyon sa yo? Nou prale nan enspeksyon travay kote ke pouw ka denonse patwon an, toujou bat poun konnen  non kote nap travay la ak adrès la paske pafwa yo pa metel nan kontra a vre, fòk nou veyatif nan sans sa a. Siw pa konn pale espanyòl, chèche wè ak yon òganizasyon ayisyen ak blan pou nou mande akonpanye nou, pou yo ka tradwi pou nou e menm chèche jwenn yon chèn televizyon ak radyo pou nou ka kontinye pwosesis la, pou leta a pran menl sitou ak antrepriz yo paske gen anpil moun yo kòmanse nan pwosesis pou yo rezide se akoz patwon an pat peye asirans sante pou yo,  yo pa aksepte demand yo a epi yo ba yo menm kat idantikasyon an ankò (Kanè). Grenn pwoblèm nou genyen se paske nou pap pale e pa panse ke yo pap tande nou vre men si nou aplike teknik ke mwen pataje avèk nou anlè a, Mwen panse ke yap wè nou yon lòt fason e lòt bagay ke mw te vle ajoute, fòk nou chèche liv konstitisyon peyi a pou nou li e chèche moun ki pou ede nou konprann sa ke nou li yo, ou pa bezwen avoka pou sa men se jis nap gen yon nosyon de lwa peyi a pou nou konnen kijan pou nou konpòte nou poun pa toujou viktim.